Mentale gezondheid in cijfers: een alarmerende realiteit
Laten we beginnen met de harde cijfers. Volgens gegevens van het Vlaams Jeugdonderzoekplatform en de Wereldgezondheidsorganisatie verloopt het leven van de meeste jongeren zonder al te veel moeilijkheden. Ze ervaren weinig tot geen problemen en zijn over het algemeen tevreden met hun leven. Tot zover alles goed.
Helaas wijst recent onderzoek op een neerwaartse spiraal in het mentaal welzijn van onze jongeren tussen 11 en 18 jaar. De Wereldgezondheidsorganisatie rapporteert een afname in levenstevredenheid en een toename van negatieve gevoelens, waarbij meisjes op alle gebieden slechter scoren dan jongens.
Ondanks de schijnbare zorgeloosheid ervaren steeds meer jongeren psychologische klachten, variërend van humeurigheid en zenuwachtigheid tot slaapproblemen. Bijna 1 op 10 jongeren worstelen met negatieve gevoelens en zijn ontevreden. Voor sommigen leiden deze gevoelens tot aanhoudende stress, faalangst, depressie, paniekaanvallen, donkere gedachten en mentale problemen. Volgens Unicef heeft 1 op 6 jongeren tussen 10 en 16 jaar te kampen met mentale stoornissen. Zorgnet-Icura schat dit zelfs op 1 op 5. De vraag naar professionele hulp overtreft echter het aanbod, waardoor meer dan 2 op de 3 jongeren langer dan een jaar op hulp moet wachten. Dat zijn ongeveer 70 000 jongeren!
Daling mentale gezondheid zorgt voor stijging schooluitval
De mentale gezondheid van onze jongeren gaat achteruit, en dat merken we ook op school. Hoewel 66% van de jongeren school als een positieve en vertrouwde plek ervaart, blijkt uit onderzoek van de Vlaamse scholierenkoepel dat maar liefst 30% van hen zich niet goed voelt op school en 25% zich zelfs eenzaam voelt. Deze negatieve trend uit zich ook in een opvallende stijging van schooluitval. Het aantal kinderen dat vanwege mentale redenen thuis online les volgt via Bednet is maar liefst verachtvoudigd! Een alarmerende situatie die niet genegeerd mag worden, want school is een belangrijke plek waar jongeren aanzienlijke tijd doorbrengen, vrienden maken en essentiële dingen leren.
De onderzoekers Barry, Clarke, & Dowling (2017) benadrukken de fundamentele rol van de school in het welbevinden van jongeren. Het welzijn op school vormt een basisvoorwaarde om tot goede schoolresultaten te komen. Je goed voelen op school gaat hand in hand met het behalen van goede cijfers. Ook OESO-topman Dirk Vandamme en Professor Maarten Vansteenkiste bevestigen dit: jongeren die zich goed in hun vel voelen op school, vertonen betere sociale vaardigheden en presteren gemiddeld beter. Unicef benoemt dit met de term ‘educatief welzijn’. Wanneer het welbevinden goed zit, kan de aandacht van een kind volledig naar het schoolwerk gaan. En kinderen die gemotiveerd zijn om te studeren en uitgedaagd worden in hun leren, voelen zich ook beter.
Het ondersteunen van het mentaal welzijn voor optimale schoolresultaten
Bij Edubrein ontmoet ik dagelijks jongeren met schooluitdagingen. Vaak begint studiebegeleiding met de observatie van ouders dat de schoolprestaties van hun kind niet (meer) naar wens verlopen. Al snel blijkt echter dat er dieperliggende kwesties spelen, met name het mentaal welbevinden van de jongere die een cruciale factor blijkt te zijn bij de achteruitgang van hun cijfers. Lisa* is zo’n voorbeeld. Een bruisende tiener die altijd uitblonk op school. Na de coronapandemie merkten haar ouders veranderingen op: ze trok zich terug, was snel geïrriteerd en worstelde met slapeloosheid. Tijdens de studiebegeleiding ontdekte ik dat prestatiedruk haar emotioneel belastte. Door samen te werken verminderde Lisa’s stress en gingen de schoolcijfers opnieuw de hoogte in.
Jammer genoeg is Lisa geen alleenstaand geval. Veel kinderen ervaren prestatiedruk omdat goede schoolcijfers behalen noodzakelijk is voor het behalen van een diploma. Het idee dat ze (nog) harder moeten werken en dat falen geen optie is, creëert constante stress. Deze druk komt soms van de jongere zelf, maar de omgeving en sociale media spelen ook een rol. Deze toenemende druk kan resulteren in de ontwikkeling van faalangst en stress, waardoor kinderen hun brein blokkeert en ze moeite krijgen met studeren en onthouden van informatie of leerstof. Herken je de situatie van Lisa ook bij jouw kind?
Ondersteunen van het mentaal welzijn bij schoolwerk: praktische tips voor ouders
Als ouder vraag je je wellicht af: “Hoe kan ik bijdragen aan het mentaal welzijn van mijn kind tijdens het studeren?” Zie hieronder 3 tips:
- Het begint met actieve betrokkenheid en communicatie. Een open gesprek over emoties, stress en uitdagingen die je kind ervaart bij schoolwerk kan de mentale druk verlichten.
- Schep een rustige studieomgeving met ruimte voor pauzes en ontspanning. Zorg voor een gezonde balans tussen schoolwerk en vrije tijd, waarbij ook andere interesses en activiteiten worden gestimuleerd. Een goed georganiseerde aanpak vermindert stress en bevordert een gezonde balans tussen inspanning en ontspanning.
- Help je kind realistische doelen te stellen en moedig hem/haar aan fouten te zien als leermomenten. Erken de inspanningen die je kind levert, zonder overmatige nadruk te leggen op de cijfers. Zo bevorder je niet alleen het mentaal welzijn, maar leg je ook de basis voor langdurig schoolsucces.
Maak je je zorgen? Aarzel niet om professionele hulp in te schakelen. Praat erover met een leerkracht of leerlingbegeleider op school of ga langs bij een kinderpsycholoog in je buurt.
(*) Fictieve naam
Bronnen:
- Barry, M. M., Clarke, A. M., & Dowling, K. (2017). Promoting social and emotional well-being in schools. American Journal of Health Education, 117(5), 434-451.
- Bednet (2021). Meer Bednetters met psychische problemen.
- Bednet (2023). Jaarverslag 2023.
- Bruffaerts, R. (2021) De mythes voorbij. Het Public Health perspectief in de geestelijke gezondheidszorg. Zorgnet Icuro
- Germeys, I. (2021). Hebben jongeren het echt zo moeilijk tijdens deze coronacrisis? Knack
- Klasse (2021). Kan een leerling pas presteren als hij zich goed voelt?
- Lagaert, S., Pleysier, S., Put, J., Siongers, J. & Spruyt, B. (2024). Jongeren in cijfers en letters 5: bevindingen uit de JOP-monitor 2023.
- Unicef België (2022). What do you think: rapport van kinderen en jongeren met mentale gezondheidsproblemen in België.
- Vlaamse Jeugdraad (2023) Goed in je vel: advies over het mentaal welzijn van jongeren.
- Vlaamse Scholierenkoepel vzw (2023). De scholierenstem: onderzoeksrapport
- Waddist (2023). Mentaal welzijn op school: onderzoeksrapport maart 2023
